Obserwacja ucznia często bywa traktowana po macoszemu. A obserwowanie to sztuka, jedna z najbardziej podstawowych umiejętności, której każdy może się nauczyć. Potrzeba tylko chęci  i osoby, która pokaże Ci, jak robić to efektywnie. W tym artykule dowiesz się:

Po co potrzebna jest obserwacja ucznia

Jak określić cele obserwacji ucznia

Jak i kiedy obserwować ucznia w szkole

Jak wpleść obserwację w diagnozę ucznia

EDIT: Wpis oznaczam jako #autopromocja, gdyż wspominam w nim o kursie OBSERWACJA. Treść wpisu jest darmowa i możesz z niej korzystać dla celów niekomercyjnych.

Każda klasa ma jakiegoś Jasia, który odpowiada bez pytania, ciągle zapomina pracy domowej lub przeszkadza na lekcji, rozmawiając z uczniami z drugiego końca sali, może nawet mówi wprost nauczycielowi, że jego zajęcia są głupie. W każdej klasie jest Ola, która zajmuje się rysowaniem jednorożców podczas gdy inni rozwiązują zadania z matematyki, czyta książki na biologii, albo rzuca w innych uczniów papierkami, gdy nauczyciel nie widzi. Uczniowie w szkole borykają się z różnymi problemami i trudnościami, wynikającymi z przyczyn:

• fizycznych (np.: choroby, przyjmowane leki), 
• emocjonalnych (wysoka wrażliwość, trudności w samoregulacji), 
• społecznych (np.:sytuacja rodzinna), 
• poznawczych (np.: specjalne potrzeby edukacyjne) 
• kulturowych (np.: przekonania ucznia lub nauczyciela).

Niektóre z nich jesteś w stanie zidentyfikować podczas dobrze przeprowadzonej obserwacji ucznia.

Po co potrzebna jest obserwacja ucznia 

Zmiana zachowania

Aby zmienić zachowanie ucznia, trzeba poznać przyczyny tego zachowania. Najszybszym sposobem zbierania informacji jest właśnie obserwacja ucznia. Dobrze przeprowadzona obserwacja ucznia potrafi pomóc znaleźć odpowiedzi na wiele pytań, pozwala też na dostosowanie technik czy narzędzi pomocowych do potrzeb ucznia.

Obserwując ucznia jesteś w stanie zobaczyć zachowanie, o którym opowiadają nauczyciele, inni uczniowie bądź rodzice. Nauczyciele, rodzice lub uczniowie nie są zazwyczaj ekspertami od opisywania zachowań. Używają określeń:

Nie zawsze potrafią odpowiedzieć na pytanie – a co dokładnie robi dziecko? 

Nauczyciele i rodzice mają też swoje przekonania na temat tego, w jaki sposób dziecko powinno się zachowywać. Jeśli nie chce dać się pocałować niewidzianej dawno cioci, lub przerwać oglądania ulubionego programu telewizyjnego, może być potocznie nazwane jako nieuprzejme lub niegrzeczne. Sama informacja o tym, że uczeń jest pyskaty lub zaborczy, niesie ze sobą tylko to, że ktoś tak to zachowanie ocenił. Obserwacja zachowania pozwoli ustalić czynniki poprzedzające zachowanie, opisać zachowanie ucznia, wskazać czynniki podtrzymujące występowanie zachowań problemowych.

Tworzenie i testowanie hipotez

Obserwując ucznia, zapisując zachowania i analizując uzyskane informacje, możesz tworzyć hipotezy odnośnie przyczyn występowania zachowania oraz czynników je podtrzymujących. Jest to podstawa tworzenia interwencji mających na celu zmianę zachowania ucznia.

Wsparcie nauczyciela

Obserwacja ucznia służy również wsparciu nauczyciela. Wprawny obserwator zauważy, co robi nauczyciel co wspomaga zachowanie ucznia na lekcji/przerwie/w świetlicy. Warto mu o tym powiedzieć. Każdy z nas lubi słyszeć pozytywną informację zwrotną. Na tym etapie nie jest Twoim celem informowania nauczyciela co robi źle (Twoim zdaniem). Taka informacja sprawi raczej, że dana osoba nie będzie chciała z Tobą współpracować. Zawsze warto mówić o tym, co ktoś ma lub może zrobić, niż o tym, czego robić nie powinien.

Zbieranie danych i monitorowanie postępów.

Obserwacja ucznia pozwala na zebranie informacji o natężeniu danych zachowań. Jeśli uczeń na zajęciach u Pani Zosi 12 razy rozpoczyna rozmowę z innym uczniem siedzącym 2 ławki dalej, to jest to inny wymiar trudności, niż rozpoczynanie rozmowy 3-4 razy. Jeśli Tadek komentuje słowa nauczyciela 2 razy na każdych zajęciach, jest to prawdopodobnie łatwiejsze zachowanie do zmiany, niż jeśli występuje 15 razy. Określenie poziomu wyjściowego pozwala też monitorować skuteczność podjętych działań.

Jak określić cele obserwacji ucznia

Cele warto określać w porozumieniu z wychowawcą i zespołem nauczycieli uczących ucznia.

Najczęściej zgłaszanym celem jest zmiana niepożądanego, przeszkadzającego innym uczniom bądź nauczycielowi, zachowania ucznia. Obserwacja jest potrzebna również wtedy, gdy uczeń otrzymuje orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Pozwala stworzyć adekwatną, wielospecjalistyczną ocenę funkcjonowania ucznia oraz zaplanować odpowiednie sposoby pomocy uczniowi podczas zajęć edukacyjnych.

Kolejny typ ucznia, któremu warto się przyjrzeć, to uczeń z trudnościami w nauce. Obserwując zaangażowanie ucznia w poszczególne aktywności, reakcje na polecenia nauczyciela oraz na zachowanie rówieśników, można zaplanować odpowiednie oddziaływania wspierające – np. naukę odpowiednich umiejętności szkolnych.

Jak i kiedy obserwować ucznia w szkole

Wybór miejsca i czasu obserwacji zależy od przynajmniej kilku czynników. 

Warto obserwować takie zajęcia, na których zazwyczaj pojawiają się trudności oraz takie, podczas których one nie występują (lub nie są zgłaszane przez nauczyciela). Przed decyzją o terminie obserwacji dobrze jest zebrać informacje od nauczycieli oraz zapytać, czy ktoś by chciał, żeby pojawić się u niego na konkretnych zajęciach.

Odpowiedź na pytanie JAK jest już trochę trudniejsza. Obserwacja powinna być dokładnie przygotowana, a jej przebieg odpowiednio zanotowany. Innymi słowy – nie wystarczy przyjść i zakreślić kilka słów na kartce podczas obserwacji trwającej 5, 10 czy 45 minut. 

Najlepiej, jeśli stworzysz sobie dwustronny arkusz obserwacji ucznia. Na jednej stronie zapiszesz datę, obserwowaną osobę, nauczyciela prowadzącego, rodzaj zajęć, umiejscowienie ucznia itp., oraz będziesz zapisywać zachowanie ucznia (oraz rówieśników i to, co robi nauczyciel). Na drugiej stronie możesz mieć bardziej rozbudowaną checklistę obejmującą rodzaje obserwowanych aktywności, reakcje ucznia na zarządzanie klasą, aktywność ucznia, jego poziom pobudzenia i nastrój, relacje w klasie i podczas pracy w grupach, umiejętności jakie uczeń prezentował na zajęciach, sposób prowadzenia zajęć przez nauczyciela, zaangażowanie i aktywność rówieśników, mocne strony, bariery w osiąganiu sukcesów, proponowane strategie oddziaływań. Jeśli nie chcesz wymyślać koła na nowo, skorzystaj z kursu Obserwacja ucznia.

Jak wpleść obserwację w diagnozę ucznia

Obserwacja ucznia w środowisku szkolnym jest bardzo ważnym elementem diagnozy wewnętrznej. Dobrze opisana obserwacja może wesprzeć również zewnętrznego diagnostę z poradni pp lub specjalistycznej. Dzieci zazwyczaj nie prezentują trudności interpersonalnych czy motywacyjnych podczas badań indywidualnych z nieznaną sobie osobą dorosłą. Chcą się zaprezentować jak najlepiej – tak jak (prawie) każdy. 

Przed podjęciem obserwacji warto przeanalizować dostępną dokumentację ucznia, porozmawiać z wychowawcą i nauczycielami. Możesz wykorzystasz do tego Arkusz obserwacji osiągnięć ucznia dostępny w Pobieralni (po zapisie na listę mailową).

Jeśli masz taką możliwość, dobrze jest zebrać wywiad od rodziców i porozmawiać z samym uczniem. Im więcej źródeł informacji, tym pełniejsza diagnoza przyczyn trudności ucznia. Na bazie posiadanych informacji można stworzyć hipotezy, a następnie sprawdzić je podczas obserwacji ucznia. Oczywiście, nie wszystkie uda się przetestować bez podejmowania konkretnych interwencji, jednak będą one dobrą podstawą do planowania działań wspierających czy naprawczych. 

Dobrze przeprowadzona obserwacja ucznia jest potężnym narzędziem każdego psychologa i pedagoga szkolnego. Bez niej, może się okazać, że proponujesz uczniowi zupełnie nieprzystosowanego do jego potrzeb sposoby radzenia sobie z trudnościami czy rozwijania umiejętności. Zadaj sobie pytanie, czy odpowiednio korzystasz z tej SUPER-MOCY?

Jeśli chcesz więcej – na listę zainteresowanych kursem możesz zapisać się tutaj:

Potrzebujesz więcej? O najczęściej popełnianych błędach w obserwacji przeczytasz TUTAJ

Jak obserwować – dowiesz się z wpisu: https://barbarabrzoskniewicz.pl/jak-obserowac-zachowanie/.

Jak zrobić sensowne notatki – nie tylko z obserwacji, dowiesz się tutaj: https://barbarabrzoskniewicz.pl/jak-robic-notatki-ze-spotkania/

Chcesz wiedzieć więcej, uzyskać dostęp do arkuszy obserwacji i nauczyć się efektywnie obserwować ucznia? Przeczytaj więcej o kursie – Obserwacja Ucznia

Zgadzasz się? Nie zgadzasz się? Stosujesz obserwację w taki sam czy zupełnie inny sposób w swojej pracy? Zostaw komentarz.